Voeding: Hoe zijn onze eetgewoontes in de afgelopen 50 jaar veranderd?

Geschreven door Stannah

De wereld is de afgelopen 50 jaar sterk veranderd. Globalisering, technologische vooruitgang, veranderende relaties tussen mannen en vrouwen en klimaatverandering hebben een enorme invloed gehad op onze manier van leven. Maar hoe zit dit wanneer we het over onze eetgewoontes hebben? Hoe heeft onze veranderende levensstijl en de moderne wereld ons eetpatroon beïnvloed? En zijn we gezonder of juist ongezonder dan dat we 50 jaar geleden waren?

Wanneer we het over veranderingen in ons eetpatroon hebben, dan denken we al snel aan de ongelofelijke boem van de fastfood restaurants. Statistieken over obesitas en toenemende diabetescijfers zijn in alle media te vinden en we worden voortdurend omringd door nieuw onderzoek dat ons vertelt wat slecht voor ons is. Maar is wat we vandaag de dag eten veel slechter voor ons dan wat we 50 jaar geleden aten?

Dat gaan we bekijken!

Inhoudsopgave
Wat de wereld eet
Wereldwijde trends in veranderende eetpatronen
Maakt meer keuze ons gezonder of juist minder gezond?
Eten we nog steeds 3 vaste maaltijden per dag?

Wat de wereld eet

In de eerste plaats zullen wij kijken naar voedsel op een globale schaal, wat niet gemakkelijk is! De manier van leven kan van continent tot continent zo verschillend zijn, maar ook van land tot land, en natuurlijk van gezin tot gezin. Wat het erg moeilijk maakt om over voedsel in het algemeen te praten. Ook zijn andere culturen en omgevingen sterke factoren die wat we eten zeer beïnvloeden.

Het boek “Hungry Planet: What de Worlds Eat” (oftewel: Een hongerige planeet: wat de wereld eet) is hier een uitstekend voorbeeld van. Het boek laat foto’s zien van wat een familie per week allemaal eet, en dat van 24 landen! Volg de link en bekijk een paar van de foto’s. Zo kunt u dit met uw eigen wekelijkse eetpatroon vergelijken.  U zult versteld staan van het verschil, zeker tussen landen zoals de Verenigde Staten en Mali.

Bron: Hongerige Planeet: Wat de wereld eet – Ecuador: De Ayme-familie van de Tingo.

Er staan ook 3 Nederlandse gezinnen tentoongesteld: Lijkt hun eetpatroon op die van uw gezin?

Bron: devolkskrant.nl: Wat de wereld eet – Nederland: De familie Bozbek-Engizek uit Berkel en Rodenrijs

Bron: devolkskrant.nl: Wat de wereld eet – Nederland:De familie Bakkenes-Leussink uit Zutphen

Bron: devolkskrant.nl: Wat de wereld eet – Nederland:De familie Case-Voeten uit Den Haag

De foto’s laten zien hoezeer de cultuur en de omgeving van elk land van invloed is op wat mensen eten, en waar ze hun voedingsstoffen en calorieën vandaan halen. Het zijn foto’s als deze die ons eraan herinneren hoe verschillend we zijn. Deze foto’s, die nog maar dertien jaar geleden zijn gemaakt, zijn echter nu al achterhaald, de voedselindustrie blijft maar doorgaan en doorgroeien.  Onze eetpatronen zijn allemaal aan het veranderen en groeien, samen, en in dezelfde richting.

Naarmate de tijd vordert, zien we zeer merkbare trends die invloed hebben op mensen over de hele wereld. Wat aangeeft dat we eigenlijk helemaal niet zo veel van elkaar verschillen! Maar wat betekenen deze veranderingen nog meer? Hoe veranderen deze trends onze voeding en hoe hebben ze invloed op onze gezondheid?

Wereldwijde trends in veranderende eetpatronen

Het valt niet te ontkennen dat wat beschikbaar voor ons is (omgevingsfactoren) en wat de mensen om ons heen eten (culturele factoren) beide enorme invloed hebben op onze voeding. Maar nu de wereld kleiner wordt, dankzij goedkoop internationaal reizen, internationale handel en het internet, veranderen zowel datgene waartoe we toegang hebben als datgene waar we door worden beïnvloed. Het CIAT (het Internationale Centrum voor Tropische Landbouw) heeft de afgelopen 50 jaar onderzoek gedaan naar wereldwijde veranderingen in eetpatronen. Zij vonden dat:

Laten we gaan kijken naar hoe onze eetpatronen gevarieerder zijn geworden, en wat dat op een wereld schaal voor betekenis heeft.

Eten we nog steeds 3 vaste maaltijden per dag?

We hoeven maar naar een supermarkt te gaan en we zien direct de talloze opties die we hebben. Gewassen zijn gemigreerd en worden nu in nieuwe landen verbouwd. Dit betekent dat deze, 50 jaar geleden, helemaal niet beschikbaar waren, en nu deel maken uit wat wij dagelijks eten.

De verspreiding van deze nieuwe gewassen en het feit dat wij tegenwoordig het voedsel veel sneller kunnen vervoeren, betekent ook dat wat we eten op wereldschaal steeds meer op elkaar gaan lijken.

Bron: het CIAT blog

De bovenstaande grafiek laat ons zien, hoe sinds de jaren ’60, eetpatronen van landen over de hele wereld steeds meer op elkaar lijken. De grijze stippen komen steeds dichter in de buurt van het centrum, wat aangeeft dat eetpatronen tegenwoordig veel minder van land tot land verschillen. Het CIAT heeft zelfs aangegeven dat eten zoals de mensen dat in Kaapverdië, Colombia en Peru doen, tegenwoordig het gemiddelde eetpatroon is.

Maakt meer keuze ons gezonder of juist minder gezond?

Maar eerst, wat bedoelen we met ‘gezond’?

Als we bedenken in welke mate de voedingsindustrie in “slechts” 100 jaar veranderd is, is een duidelijk verschil de ruime keuze die we tegenwoordig hebben. We zijn niet beperkt tot wat er “op ons bord” ligt, maar hebben toegang tot rijen en rijen voedsel in supermarkten, markten, op het internet, in winkels, restaurants en apps.

Het is alweer een tijdje geleden dat het idee van specifiek iets wel of juist niet eten, tot stand kwam….

Dus met ‘gezond eten’ bedoelen we dan ‘diëten’?

Het idee om ons eetpatroon aan te passen zodat we slanker of gezonder zouden worden, bestaat al sinds 1724. Toen werd voor het eerst over het idee om bepaalde voedingsmiddelen uit iemands eetpatroon te verwijderen geschreven (hoewel het pas populair werd in het begin van de 20ste eeuw). Echter met “gezond” bedoelen wij absoluut niet diëten! Er zijn namelijk twee fundamentele problemen met diëten:

1. De tijdelijke aard van een dieet – Als we een paar dagen niet eten, of veel minder, ja dan zullen we waarschijnlijk gewicht verliezen. Maar zodra we weer gewoon eten, komt dit er weer allemaal aan.
2. Dieet is gestandaardiseerd – Het feit dat eten op een bepaalde manier betekent dat dit gezond is voor één persoon, betekent nog niet dat dit voor iedereen het geval is.

Trappen wij een open deur in? Jazeker! Iedereen weet dat tegenwoordig, omdat de wetenschap het bewezen heeft. Er is onderzoek gedaan naar de effecten van verschillende diëten op het menselijk lichaam, en nu weten we niet alleen dat het slecht voor ons is, maar ook waarom!

Wij bedoelen voeding met nutritionele waarde

Voeding, of in ieder geval het idee van het geven van voedingsadviezen, bestaat al sinds de oudheid (rond 2500 v. Chr.), maar ook hier was het advies gebaseerd op waarnemingen en toevalsbevindingen, en niet op wetenschappelijke principes. Pas vanaf de volgende datums weten we het volgende:

1816 Vastgesteld dat eiwit een essentieel onderdeel van onze voeding is

1827 Voedsel werd verdeeld in koolhydraten, vetten en eiwitten

1912 De term “vitamine” werd bedacht

1926 Vitamine C werd geïsoleerd

1940 Vitaminen en mineralen werden voor het eerst aan voedsel toegevoegd (in het Verenigd Koninkrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog)

1974 De eerste voedingspiramide werd in Zweden gepubliceerd

2002 De Wereldgezondheidsorganisatie en de Voedsel- en Landbouworganisatie hebben richtlijnen gepubliceerd met betrekking tot de doelstellingen voor de preventie van obesitas, chronische ziekten en tandcariës

De eerste “schijf van vijf” kwam in Nederland in 1953 uit, in totaal hebben wij ( tot nu toe) 6 verschillende schijven gehad. We kijken er hier naar drie, inclusief naar de huidige schijf.

Het eerste voedingsmodel of zoals deze in Nederland bekent staat: “De Schijf van 5” werd voor het eerst in 1953 gepubliceerd. In 1953 waren er nog veel zorgen over de voedingstekorten vanwege de Tweede Wereldoorlog. We zien dat zuivel hier een eigen vak heeft, dat komt omdat er nog veel kinderen waren met een tekort aan eiwitten en calcium. Er is nog geen sprake van porties en “te veel” bestond niet!

Bron: voedingindezorg.nl  De “Schijf van vijf” van 1953 zag er heel anders uit

In 1981 werd de, inmiddels beroemde, schijf van vijf vervangen door de Maaltijdschijf. We kunnen zien dat zuivel niet langer een eigen vlak heeft. Toen deze vernieuwde maaltijdschijf uitkwam, kwam deze met het advies om vooral plantaardige producten te eten, matig met vet om te gaan en om gevarieerd te eten.  Net zo als dat het geval was in 1953 en de schijven daarvoor (eentje uit de jaren 70) was het advies om bij elk gerecht een ingrediënt uit elk vak toe te voegen.

Bron afbeelding: Essiehealthylife.nl: In 1981 veranderde de naam naar “ De Maaltijdschijf”.

Tegenwoordig ziet onze Schijf van Vijf er fris en fruitig uit! Ja, de naam is ook weer teruggezet naar het origineel! Vooral veel groenten en fruit, vaste vetten staan er niet meer in het advies is voor “smeer-en bereidingsvetten”. Minder vlees, maar wel noten, eieren en vooral volkorenproducten. Ook wat dranken betreft staat er vooral suikervrije dranken zoals water en thee bij.

Bron afbeelding: voedingscentrum.nl: De huidige voedingsadviezen staan weer in een schijf-van-vijf

Via onderstaand filmpje krijgt u een duidelijk beeld waarvoor de driehoek staat:

En ten slotte; we weten tegenwoordig dat wat gezond voor de één is, misschien niet gezond voor een ander is

Het probleem met voedingsrichtlijnen die door de overheid versterkt worden – hetzelfde geldt voor standaard diëten- is dat dit voor de “gemiddelde persoon” bedacht is met een “gemiddeld metabolisme”. Dit is problematisch omdat er geen “gemiddeld persoon” bestaat en onze spijsvertering van persoon naar persoon verschild. Het Amerikaanse tijdschrift, Psychology today, heeft een artikel uitgegeven waaruit blijkt dat onze stofwisselingen eigenlijk veel meer van elkaar verschillen dan we dachten. Door het meten van ‘postprandiale glucosespiegels’ (oftewel, hoe het lichaam suiker verwerkt) tijdens en na de maaltijd, hebben ze ontdekt dat de manier waarop het lichaam vandaag een maaltijd verwerkt, de volgende dag aanzienlijk kan verschillen, zelfs wanneer het dezelfde maaltijd is! Dit kan van persoon tot persoon ontzettend variëren, wat betekend dat dezelfde maaltijd voor de ene persoon gezond kan zijn, terwijl deze ongezond is voor de andere. Bijvoorbeeld, sommige mensen zijn gevoelig voor koolhydraten, andere weer niet.  Wat betekend dat deze mensen totaal verschillende eetpatronen zouden nodig hebben.

Voedingsadviezen veranderen, maar als we leren om naar ons lichaam te luisteren dan kunnen we eigenlijk toch niet verkeerd gaan? En het gevarieerde aanbod van voedsel dat ons tegenwoordig ter beschikking staat, kan ons helpen te vinden wat goed voor ons lichaam is- meer keuze lijkt dan alleen maar een goede ontwikkeling te zijn.

Het draait allemaal om luisteren naar je eigen lichaam

Maar niet altijd! Wat bedoelen we daarmee?

Nou, het feit dat je naar snoepjes of frieten verlangt, betekent niet dat je aan dat verlangen moet toegeven, maar dat je naar andere signalen die je lichaam geeft moet luisteren:

1. Eet wanneer je honger hebt.

Het is misschien voor de hand liggend, maar de manier waarop onze dagen gestructureerd zijn, veroorzaakt dat we op specifieke ‘maaltijd uren’ eten. Maar eten wanneer je geen honger hebt zal veel vaker tot overeten leiden, wat weer tot gezondheidsproblemen kan leiden. Ook door te eten wanneer je beginnende honger hebt, in plaats van wanneer je ontzettende honger hebt, leidt tot betere keuzes en vermijd dat we alles wat we voorgeschoteld krijgen naar binnen werken.

Maar, zoals bij zo veel dingen, verandert onze eetlust ook met onze leeftijd. Naarmate we ouder worden, neemt onze eetlust meestal af, dat is echter niet problematisch zolang het om een kleine afname gaat.

Dat is echter niet het geval wanneer uw eetlust drastisch afneemt, dat kan namelijk wel een reden tot zorg zijn en wanneer dit gebeurd dient u altijd naar uw huisarts te gaan. Vaak zijn ouderdomsziekten gelinkt aan verminderde eetlust, maar een andere veel voorkomende oorzaak is ook eenzaamheid of depressie. Een sociaal element aan uw maaltijden toevoegen kan helpen om gevoelens van eenzaamheid te bestrijden en geeft een positieve associatie aan gezamenlijk eten.

2.Stop met eten wanneer u genoeg heeft gehad – en voordat u helemaal vol zit

Het fijne aan alleen eten wanneer we honger hebben is dat we niet te veel eten. En, zodra we weer honger hebben – mogen we ook gewoon weer eten!

Wat betreft eenzaamheid en depressie, terwijl sommige mensen juist minder eten wanneer ze eenzaam zijn, sommige zullen precies het tegenovergestelde doen. Verveling kan ook een oorzaak van te veel eten zijn. In deze gevallen is het vooral belangrijk om naar uw lichaam te luisteren, zodat u niet om de verkeerde redenen eet. Wanneer u weet waaróm u te veel eet, kunt u ook stappen nemen om deze redenen tegen te gaan.

Ook sommige medicijnen en bepaalde ziektes kunnen overeten veroorzaken. Ouderen met dementie kunnen bijvoorbeeld vergeten dat ze al gegeten hebben, zodat ze nog een keer gaan eten, of keren terug naar hun eetgewoonten uit hun kindertijd. Het bijhouden van de maaltijden die al genuttigd zijn op een visuele manier kan een goede hulp zijn. Bijvoorbeeld op een bord in de keuken.

3.Let op hoe u zich voelt nadat u gegeten heeft

Dit is misschien wel het belangrijkste advies. Houd bij hoe u zich na het eten van verschillende dingen voelt. Als u na bepaalde maaltijden een loom en lusteloos gevoel heeft, dan kan het zijn dat dat niet het juiste voedsel voor u is. Eet alleen dat waar u zich goed bij voelt, zowel op korte als op lange termijn. Probeer verschillende dingen in verschillende combinaties om te zien wat het beste voor u werkt. Vele kleine maaltijden over de dag verspreid? Drie grote maaltijden? Een uitgebreide lunch of juist meer eten bij het diner? Uw lichaam is de beste aanwijzer van wat goed voor u is – luister ernaar!

Wat moet ik eten om gezond 100 te worden?  

Dat is de hamvraag. En we komen ontzettend veel antwoorden tegen wanneer we hier naar op zoek gaan – wat ook weer te maken heeft met zoveel keuzes die we tegenwoordig hebben! Maar er is echter geen antwoord dat voor iedereen werk, zoals de honderdjarigen die door het Amerikaanse tijdschrift Good Housekeeping zijn geïnterviewd ons lieten zien. 25 honderdjarigen kregen de vraag wat het is dat hun jong houdt. Hun antwoorden varieerden van “single blijven” tot “dansen”, wij hebben de voedsel-gerelateerde antwoorden voor u op een rijtje gezet:

• Elke avond een afzakkertje (vooral gin en tonic)
• Dagelijks een lepel honing
• 6-8 kopjes koffie per dag
• Dagelijks om vier uur een biertje
• Whisky in uw ochtend thee
• Elke dag een kom havermout
• Dagelijks één blikje Cola light
• Drie keer per dag een eitje eten (waarvan 2 rauw) gedurende 90 jaar
• Dagelijks spek en aardappelen eten bij het ontbijt
• Dagelijks een glas rode wijn en groenten van eigen bodem
• Dagelijks 2 stukjes pure chocolade eten (en veel dutjes)

Maar betekent dat nou echt dat wanneer we een van bovenstaande dingen doen, we ook daadwerkelijk honderd zullen worden? Of vinden we het gewoon fijn om te denken dat we dankzij die gewoontes we langer blijven leven? Komt het echt door die stukjes chocolade en dat afzakkertje dat we gezond blijven? Of komt het door het feit dat we gelukkig zijn wanneer we deze pleziertjes nuttigen? Eén ding is zeker: er is geen antwoord dat voor iedereen werkt. We moeten voor ons zelf uitzoeken wat voor ons werkt, en dat kunnen we alleen doen door naar ons lichaam te luisteren!

Bronnen:

“Eerlijk over eten”: Voedingscentrum Nederland
Kammlade, S. Khoury, C. 2017. Five surprising ways people’s diets have changed over the past 50 years. CIAT Blog.
Mohan, A. 2013. Food for thought: Consumers’ changing attitudes toward food. Packaging World Website.
O’Shaughnessy, N. 2017. The Changing Face of Global Eating Patterns.

U vindt de volgende artikelen misschien ook interessant:

Tuinieren voor ouderen; de voordelen van een therapeutische tuin
Wereld Diabetes Dag: handel vandaag, verander de toekomst.
Evenwichtsverlies, wat u moet weten over uw evenwicht en uw gezondheid.